Aşı ve İlaçların Benzerlikleri ve Farklılıkları

Belki aşılar ve ilaçlar hayat bilgisi, sağlık bilgisi veya biyoloji derslerinde anlatılmıştır ama ya ben ilgili konular anlatılırken bu dersleri kaçırmışım ya da öğrenip unutmuşum. Bu sonuca haklarında pek bir şey bilmemem gerçeğinden vardım.

Ortalıkta da korona salgını varken bu bilgi eksikliğimi gidermek istedim. Ben de herkes gibi salgını bitirecek bir hap veya şurup değil bir aşı umut ediyordum ama neden?

Şimdi aşıların, hapların, şurupların, ilaçların, farmasötikal ürünlerin, biyolojik ürünlerin ve kimyasal maddelerin ne kadar aynı, benzer veya farklı olduğuna birlikte göz atalım.

Bu yazı için ilk önce Türkçe kaynaklara göz attım ama kısa bir aramada karşıma bir şey çıkmayınca aşağıdaki İngilizce kaynaklardan, özellikle de ilk kaynaktan yararlandım:

• Vaccines and drugs: similarities and differences
• Is a vaccine a drug?
• The difference between a vaccine and medication
• Other than the delivery method, what is the difference between a medication and a vaccination?
• Vaccines & Medicines
• The difference between vaccination and treatment

Aşı Nedir?

Aşı, bir kişinin bağışıklık sistemini belirli bir hastalığa karşı bağışıklık üretmesi için uyaran ve kişiyi bu hastalıktan koruyan bir üründür. Aşılar genellikle iğne enjeksiyonlarıyla uygulanır, ancak ağızdan uygulanabilen veya burun içine püskürtülebilen çeşitleri de vardır.

Aşı bileşenleri şu şekildedir:

• Antijen (protein) - aktif bileşen
• Aşı yapımında kullanılan diğer kimyasallar:
• Süspansiyon sıvısı (steril su, tuzlu su veya protein içeren sıvılar)
• Koruyucular ve stabilizatörler (örneğin, albümin, fenoller ve glisin)
• Aşının etkinliğini artırmaya yardımcı olan katkı maddeleri veya artırıcılar.
• Tavuk yumurtası proteini gibi aşıda kullanılan virüsü veya bakterileri büyütmek için kullanılan çok az miktarda kültür materyali.
• Alüminyum jel veya alüminyum tuzları
• Aşının daha iyi bir yanıt vermesine yardımcı olmak için adjuvanlar olarak eklenir
• Adjuvanlar aşılara daha erken, daha güçlü bir yanıt ve daha kalıcı bir bağışıklık yanıtı geliştirmeye yardımcı olur
• Antibiyotikler
• Aşı üretimi ve depolanması sırasında bakteri üremesini önlemek için bazı aşılara eklenir
• Penisilinler genellikle aşılarda kullanılmaz
• Yumurta Proteini
• Tavuk yumurtası kullanılarak hazırlanan aşılarda bulunur, ör. grip ve sarı humma aşıları
• Yumurta alerjisine neden olabilir
• Formaldehit
• Toksit aşılarda bakteriyel ürünleri inaktive etmek için kullanılır
• Üretim sırasında aşıyı kirletebilecek istenmeyen virüsleri ve bakterileri öldürmek için de kullanılır
• Çoğu formaldehit paketlenmeden önce aşıdan çıkarılır
• Monosodyum glutamat (MSG) ve 2-fenoksi-etanol
• Aşı ısı, ışık, asitliliğe veya neme maruz kaldığında aşının değişmeden kalmasına yardımcı olmak için bazı aşılarda stabilizatör olarak kullanılır.
• Timerosal
• Potansiyel olarak zararlı bakterilerin bulaşımını ve üremesini önlemek için birden çok doz içeren aşı flakonlarına eklenen cıva içeren bir koruyucu

İlaçlar (Farmasötik İlaç)

İlaç, hastalığı teşhis etmek, iyileştirmek, tedavi etmek veya önlemek için kullanılan kimyasal, bitkisel veya biyolojik bir üründür (Avrupa). İlaçlar, insanlarda veya diğer hayvanlarda hastalığın teşhisi, iyileştirilmesi, hafifletilmesi, tedavisi veya önlenmesinde kullanılması amaçlanan ürünler veya insan veya diğer hayvanların  vücudunun yapısını veya herhangi bir işlevini etkilemeyi amaçlayan gıda harici ürünlerdir (ABD).

İlaçlar çeşitli şekillerde sınıflandırılır:

• Hukuki/Düzenleyiciye göre, ör: OTC, P, POM vb.
• İlacın kökenine göre
• Kimyasal/biyolojik yapısına göre
• Yerleşim yeri/etki şekli veya terapötik aktivitesine göre

En yaygın kullanılan sistemlerden biri Anatomik Terapötik Kimyasal Sınıflandırma Sistemi'dir. ATC sistemi, DSÖ ve çoğu küresel kuruluş tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır.

ATC Kodları:

• J Sistemik kullanım için anti-enfektifler.
• J01 Sistemik kullanım için antibakteriyeller
• J02 Sistemik kullanım için antimikotikler
• J04 Antimikobakteriyelleri
• J05 Sistemik kullanım için antiviraller
• J06 İmmün serum ve immünoglobulinler
• J07 Aşılar

Kökene dayalı sınıflandırma

• Doğal kaynaklı ilaç: Bitkisel veya mineral kökenli, bazı ilaç maddeleri deniz kökenlidir.
• Kimyasal ve doğal kaynaklı ilaçlar: Kısmi bitkisel ve kısmi kimyasal sentezlerden türetilmiş steroidal ilaçlar
• Kimyasal sentezden türetilen ilaç.
• Hayvansal kökenli ilaçlar: Örneğin hormonlar ve enzimler.
• Mikrobiyal kökenli ilaçlar: Antibiyotikler
• Biyoteknoloji genetik mühendisliğiyle, örneğin hibridoma tekniğiyle elde edilen ilaç
• Radyoaktif maddelerden türetilmiş ilaç

Hazır İlaç (Preparat)

• Etken maddeye ek olarak, farmasötik ilaçlar şunları da içerir
• Katkı maddeleri örn. bağlayıcılar (örn. nişasta)
• Kaydırıcılar (örn. Alüminyum)
• Parçalayıcılar
• Renklendiriciler
• Tatlandırıcılar (sıvı ürünler)
• Koruyucular (parenteral preparatlar)
• Diğer

Not: ilaç terimi, ilaç ve aşı arasında karşılaştırmada kullanılırken; tıbbi ürün, amacın aşıları ve ilaçları kapsamak olduğu durumlarda kullanılmıştır.

Aşı ve İlaçlar Arasındaki Benzerlikler

• Aşılar aynı zamanda tıbbi ürünlerdir
• Aşılar da ilaçlar gibi, olumsuz olaylara neden olabilir
• Aşılar ve ilaçların hepsi birden çok bileşen içerir
• Her bileşen sınıfı kendine özgü olumsuz olaylara neden olabilir
• Aşıların ve ilaçların her ikisi de hastalıklarla, diğer ilaç ve aşılarla etkileşim potansiyeline sahiptir.
• Aşılar ve ilaçların hepsi güvenlik, kalite ve etkinlik standartlarına uymak zorundadır

Aşı ve İlaçlar Arasındaki Farklılıklar

• Aşılar neredeyse her zaman biyolojik ürünlerdir
• İlaçlar kimyasal veya biyolojik olabilir
• Kimyasal ilaçların seriler arasında ve hatta üreticiler arasında dikkate değer bir benzerliği vardır
• Tüm aşılar özel saklama koşulları -genellikle soğuk saklama- gerektirir
• Kimyasal ilaçlar genellikle soğuk depolamaya ihtiyaç duymaz
• İnsülin gibi bazı biyolojik ilaçlar soğuk depolamaya ihtiyaç duyabilir
• Aşılar genellikle parenteral olarak (bağırsak dışından) uygulanan büyük moleküllerdir
• Bazı aşılar ağızdan (örn. Çocuk felci aşıları) veya burun içinden verilebilir.
• Çoğu kimyasal ilaç tablet, kapsül, süspansiyon vb. olarak ağızdan uygulanır
• Bazı ilaçlar çeşitli başka yollardan verilir, örneğin IV, IM., SC, dermal vb.
• Aşılar normalde uyulması gereken çizelgelerde verilir
• Tüm popülasyonlar ve/veya yaş grupları için
• İlaç kullanımı kişiye özeldir
• Aşılar çoğunlukla hastalığı önlemek için verilir.
• İlaçlar hastalıkları tedavi etmek, teşhis etmek veya önlemek için verilir.
• Aşıların tüm popülasyonları koruyacağı varsayılmaktadır: sürü bağışıklığı
• İlaçlar normalde sadece bireyin yararınadır

Aşı Etkinliği

• Hastalıkları önlemek için sağlıklı bireylere aşılar yapılır
• Etkinlik eksikliğini tespit etmek zor
• Etkinlik sunulan korumaya (bağışıklığa) dayalı
• Hemen değerlendirmek zordur
• Aşılarda koruyucu etkinliği sürdürmek için tekrarlanan dozlama gerekebilir
• Algılanan bir aşı ihtiyacı hastalık yüküne bağlıdır
• Sürü bağışıklığı
• Nihai hedef hastalıkların ortadan kaldırılmasıdır
• Farklı aşı serileri benzerdir ancak aynı değildir

WHO Aşı Kapsamı Bilgi Notu No 378

Eylül 2015'te güncellenmiş önemli bilgiler:

• Aşılama, rahim ağzı kanseri, difteri, hepatit B, kızamık, kabakulak, boğmaca, pnömoni, çocuk felci, rotavirüs ishal, kızamıkçık ve tetanoz gibi hastalıklardan kaynaklanan hastalık, sakatlık ve ölümü önler
• Global aşı kapsamı genellikle sabittir.
• Yeni ve az kullanılan aşıların alımı artmaktadır.
• Aşı şu anda her yıl yaklaşık 2-3 milyon ölümün önüne geçiyor
• Ancak dünya çapında tahmini 18,7 milyon bebek hala temel aşıları kaçırıyor

Özet

Özetle aşıların ve ilaçların benzerlikleri ve farklılıkları vardır. Bir aşı, herhangi bir bakteri veya virüse karşı bir önlemdir. Vücudunuzu hastalıktan korumak için bir ajan gibi davranabilir. Aşı olmak için hastanelere veya eczanelere gidilebilir. Bazı aşılar can yakıcı olabilir, ancak bunu düşünmezseniz canınız daha az acıyacaktır.  Aşı, 1700'lerde Edward Jenner tarafından icat edilmiştir.

İlaç, hastalık veya hastalıkların tedavisinde kullanılan herhangi bir madde veya maddelerdir. İlaçları doktorlar reçete edebilir veya reçetesiz olarak eczanelerden alınabilir, ancak hangi ilacı alacağınızdan emin değilseniz, kesinlikle doktora başvurmalısınız. İlaçların kötü yanı, bazılarının tadının kötü olmasıdır. Zamanın başlangıcından bu yana insanlar bitki ve diğer maddeleri ilaç olarak kullanmıştır, şimdi de hastlalıklar için özel olarak ilaçlar üretmektedir.

Temel olarak bir aşı ve ilaç arasındaki fark, aşının bir kez alınıp bir önleme (koruma) oluşturması, ilacınsa perodik olarak alınması gereken bir tedavi uygulaması olmasıdır. Her ikisi de sağlığınız için iyidir.