E-kitap Siteleri ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu

E-kitap ile ilgileniyorsanız ülkemizde temel olarak iki tür e-kitap sitesi olduğunu biliyorsunuzdur:

• Yasal e-kitaplar: İyi biçimlendirilmiş ama pahalı
• Yasa dışı e-kitaplar: Bedava ama çoğunlukla kötü biçimlendirilmiş

Yasal e-kitapların neden pahalı olduğu konusunu atlayarak doğrudan yasa dışı e-kitap sitelerinin neden yasa dışı olduğuna bakalım. Bunun elbetteki tek nedeni bu tip sitelerde hakları başkalarına ait eserlerin kanunlara aykırı bir biçimde paylaşılması. Peki bu durum nasıl değişebilir?

• Telifli eserlerin paylaşılması bırakılır
• Telif süresi dolmuş eserler paylaşılır

Sadece birinci madde yapılır veya hem birinci madde hem de ikinci madde yapılır. Nasıl olacak peki bu? İlgili kanunu hatırlamak isteyenler 5846 numaralı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nu okuyabilir. Ara ara bazı bölümlerini okumuş olsam da tamamını okumadığımı itiraf etmeliyim. Ama bana göre bu konuda bizi ilgilendiren bölüm şu:

Eser sahibine tanınan mali haklar zamanla mukayyettir... koruma süresinin bitiminden sonra herkes, eser sahibine tanınan mali haklardan faydalanabilir... Eser sahibinin ölümünden itibaren başlıyan sürelerin hesabında, eser sahibinin öldüğü seneyi takip eden yılın ilk günü başlangıç tarihi sayılır. 10 uncu maddenin birinci fıkrasında zikredilen hallerde süre, eser sahiplerinden son sağ kalanının ölüm tarihinden sonra başlar.

Koruma süresi eser sahibinin yaşadığı müddetçe ve ölümünden itibaren 70 yıl devam eder. Bu süre, eser sahibinin birden fazla olması durumunda, hayatta kalan son eser sahibinin ölümünden itibaren yetmiş yıl geçmekle son bulur. Sahibinin ölümünden sonra alenileşen eserlerde koruma süresi ölüm tarihinden sonra 70 yıldır.

Sıfır hukuk bilgimle şöyle bir çıkarım yapıyorum -umarım bir yanlışlıkla varsa düzelten çıkar- bu açıklamalardan:

• 70 yıl önce kaybettiğimiz yazarlarımızın eserlerini şu an isteyen istediği biçimde ücretli veya ücretsiz olarak dağıtabilir, sunabilir, paylaşabilir
• Hem yazarı hem de Türkçe çevirmeni 70 yıl önce vefat etmiş çeviri eserleri şu an isteyen istediği biçimde ücretli veya ücretsiz olarak dağıtabilir, sunabilir, paylaşabilir

Tabii bu çıkarımların gerçekten doğru olduğu araştırılmalı böyle bir çalışmaya başlanırken. Ama şimdi doğru olduğunu varsayalım ve devam edelim.

İlk önce Türkçe eserler vermiş yazarların eser listesi ve ölüm tarihleri listelenmeli. Bunun için edebiyatla ilgili basılı eserler kullanılabileceği gibi Vikipedi'deki Türk yazarlar kategorisi veya diğer çevrimiçi kaynaklar da kullanılabilir.

Liste tamamlanırken veya tamamlandıktan sonra eserlerin edinilme süreci başlatılabilir. Bu aşamada bazı soru işaretleri beliriyor kafamda. Kimsenin yazarın elle veya daktiloyla yazdığı ilk hale ulaşma şansı olmayacaktır. Bir şekilde bir yayınevinden çıkmış baskısı kullanılacak. Burada yayınevinin eserin kopyalanmasına bir şey deme hakkı olmuyor öyle değil mi? 70 yıllık eski basımların aranması gibi bir zorunluluk da yok gibi görünüyor.

Listedeki eserlerden edinilenler elektronik ortama aktarılmaya başlanabilir. Bunun için ilk önce kitaplar tarayıcı ile bilgisayara aktarılmalı. Daha sonra Tesseract veya Cuneiform gibi özgür optik karakter işleme yazılımlarıyla metin hale çevrilmeli.

Optik karakter işlemeden sonra elde edilen metin çevrim sürecinde oluşan hatalardan arındırılmalı. İmla ve anlatım hatalarına dokunulup dokunulmayacağı, kelimelerin günümüz Türkçesine uyarlanıp uyarlanmayacağı tüm eserler için veya eser bazında değerlendirilebilir.

Temiz bir metin elde edildikten sonra metin e-kitap biçimine çevrilebilir. Hangi biçimlerin tercihi edileceğine karar vermek açısından Project Gutenberg incelenebilir. Ana biçim için EPUB iyi bir tercih gibi duruyor, diğer biçimlere EPUB'dan dönüşüm yapılabilir.

E-kitaplar hazır olduktan sonra makul bir şekilde çevrimiçi olarak okuyucuya sunulabilir. Buraya kadar bir bakıma gönüllülüğün esas olduğu yasa dışı e-kitap sitelerinin nasıl yasal bir yapıya geçebileceklerini anlatmış olsam da buradakileri idefix veya D&R gibi şu anki yasal e-kitap dağıtıcıları da uygulayabilir. Böylece hem mevcut kullanıcılarına daha çok ve daha ucuz kitap sunabilir hem de zamanla tüm eserleri kapsayacak bu çeşitlilikle kullanıcı sayısını inanılmaz derecede artırabilir.

Bundan sonra ne olabilir?

• Buradaki fikri ticari bir e-kitap dağıtıcısı beğenir ve uygular. Başarılı olursa 1 TL gibi bir ücrete bile e-kitap satarak milyarlar kazanabilir.
• Bir üniversite bünyesindeki bir grup tamamen ticari kaygılardan uzak bilimsel çalışmaları esas alır şekilde bu fikri gerçekleştirir. E-kitapları Project Gutenberg'e gönderilir ve böylece bu kitaplardan herkes sonsuza kadar özgürce yararlanır.
• Şu an yasa dışı e-kitap dağıtımı yapan topluluklardaki kişiler böyle bir çalışmaya yönelir. Fazla ilgi ve destek bulunamaz. Çalışmalar tek bir çatıda yapılamayacağı için çalışmalar parça pörçük olur. Bir süre sonra böyle bir fikirden tamamen uzaklaşılır.
• Yeni bir yayınevi kurarım ve olaylar gelişir...